Majarkeun

Bugün bile Fransa denince akla gelen en önemli ses sanatç?s? olan Edith Piaf (1915-1963)[1], 48 y?ll?k k?sa hayat?na destans? ?ark?lar s??d?rm?? ve muhte?em sesiyle tüm dünyadaki müzikseverlerde kal?c? izler b?rakm?? çok önemli bir sanat figürüdür. Chanson tarz? Frans?z pop müzi?i ve kabare tarz?n?n geli?mesine 1950’lerde büyük katk?da bulunan Piaf, ?ark?lar? bugün de Hollywood filmlerinde (son örneklerden biri “The Inception” filmi olmu?tur) s?kl?kla kullan?lan, Frans?z yap?m? ama dünyaya mal olmu? bir sanatç?d?r. Piaf’?n aktrisli?i ve rol ald??? 8 adet sinema filmi de vard?r.[2] Hayat? boyunca alkolizm, hastal?klar, kazalar ve toplumsal ahlak normlar?yla mücadele etmek zorunda kalan Piaf, a??r Frans?z aksanl? vokaliyle Frans?zlar?n ulusal sembollerinden birisi haline gelmi?tir. Her ne kadar sanatç?n?n ?kinci Dünya Sava??’nda Nazi i?gali dönemindeki politik tavr? ve ya?am? tart??mal? olsa da[3], Piaf, Frans?zlar için halen çok önemli, sevilen ve hatta gurur vesilesi yap?lan bir isim ve adeta “Fransa’n?n sesi”dir.[4] Öyle ki, geçti?imiz y?l sanatç?n?n 100. do?umgünü, Paris’teki terör sald?r?lar?n?n gölgesinde de olsa kutlanm??[5] ve sanatç? an?s?na bir sergi de düzenlenmi?tir.[6] “La Môme” (Kald?r?m Serçesi) lakab?yla bilinen Piaf’?n hayat?, Olivier Dahan’?n 2007 tarihli ve iki Oscar’l? ayn? adl? filmine de konu olmu?tur.[7] Buna kar??n, Piaf hakk?ndaki akademik çal??malar ?a??rt?c? bir ?ekilde say?l?d?r. Sanatç?n?n en önemli eserleri aras?nda “La Vie en Rose” (1946), “Non, Je ne Regrette Rien” (1960), “Hymne à L’Amour” (1949), “Milord” (1959), “La Foule” (1957), “L’Accordéoniste” (1955) ve “Padam... Padam...” (1951) say?labilir.[8]

Edith Piaf, ya?ad??? dönemde de Fransa’n?n en sevilen sanatç?lardan birisiydi. Piaf’?n hayran kitlesi soylu ki?ilerden i?çi ailelerine kadar de?i?ebiliyordu. Bunun nedenleri, Piaf’?n müthi? sesi ve sanatç?l??? kadar, ac?larla dolu hayat hikâyesinde gizliydi.[9]

Piaf’?n annesi olan Annetta Giovanna Maillard, yar?-?talyan, yar?-Fas as?ll? göçmen bir aileden geliyordu. Babas? Louis-Alphonse Gassion (1881-1944) ise, sokaklarda ve sirklerde gösteri yapan Frans?z bir cambazd?. Annesi sokakta ?ark? söyleyerek ya?amaya çal??maktayd?, daha sonra babas? taraf?ndan bir geneleve k?sa süreli?ine bak?lmas? için gönderildi. Edith’in küçük ya?ta gözleri mikrop kapm?? ve kör olma tehlikesiyle kar?? kar??ya kalm??t?. Bu hastal???n? ya?arken, bir genelevde oran?n patronu ve kad?nlar?yla birlikte ya??yordu. Babas?, daha sonra küçük Edith’i genelevden alm?? ve mesle?i olan sokak akrobatl??? aileye geçim için yetmeyince, k?z?n? da sokakta, kafelerde ve sirklerde kendisiyle beraber akrobatl?k yapmas? ve ?ark? söylemesi için zorlam??t?r. Bunun üzerine, küçük Edith, en iyi bildi?i ?ark?y? yani Fransa milli mar?? La Marseillaise’i babas?n?n yan?nda sokaklarda söylemeye ba?lam?? ve ailenin geçimini böyle sa?lam??t?r. K?sa bir süre sonra da, babas?ndan ayr? ?ekilde kenar mahallelerde ?ark? söylemeye ba?lam??t?r. 17 ya??ndayken ilk ve tek çocu?unu do?urmu?tur. Marcelle ad?n? verdi?i bu talihsiz k?z çocu?u, 2 ya??nda menenjitten ölmü?tür.

O y?llarda Paris sokaklar?nda ?ark? söyleyerek hayat?n? kazanmaya çal??an ve “La Môme Piaf” ad?yla küçük çapl? bir ?öhret kazanan Edith Piaf, kendisini ke?feden Louis Leplée öldürüldükten sonra bunal?ma girer. Daha sonra, yeni me?hur oldu?u dönemde tan??t??? Raymond Asso’yu aramas? sayesinde profesyonel müzik hayat?na girer; bu alanda profesyonel e?itim al?r ve Edith Piaf ad?yla ünlenir. Ancak buu y?llardan itibaren a??r? alkol kullan?m?na ba?lam??t?r. Frans?z ortas?klet boks ?ampiyonu, evli ve üç çocuk babas? Marcel Cerdan ile tan???r ve büyük bir a?k ya?amaya ba?lar. Ba?ka bir kad?nla evli olan ünlü boksör Marcel Cerdan, Piaf’la bulu?mak üzere Ekim 1949’da Paristen New Yorka uçarken uça?? dü?er ve ölür. Piaf’?n hayat?, hayat?n?n erke?i olarak tan?mlad??? Marcel Cerdan öldükten sonra tamamen de?i?ir; girdi?i bunal?m nedeniyle a?r? kesici, alkol ve morfine ba??ml? hale gelir. Sonras?nda ya?murlu bir günde geçirdi?i trafik kazas? sebebiyle hayat? boyunca omurili?i iyile?memi? ve sürekli olarak yar?-kambur bir ?ekilde yürümek zorunda kalm??t?r. Yves Montand ba?ta olmak üzere birçok ba?ka erkekle de a?k ya?ayan Piaf[10], ba?ar?l? ama sorunlarla geçen bir sanat ya?am?n?n ard?ndan Plascassier’de 10 Ekim 1963’te karaci?er kanserinden ölür. Tabutu Père-Lachaise mezarl???na götürülürken, on binlerce hayran? da korteje kat?lm??t?r. Mezarl?ktaki törende haz?r bulunanlar?n say?s? ise 100.000’i geçmi?tir. Piaf, bugün bile Fransa’n?n gelmi? geçmi? en önemli sanatç?s? kabul edilmektedir.

Elbette Edith Piaf’? da, tüm di?er sanatç?lar? da ba?ar?l? k?lan temel unsur, kültürel ürünlerinin kalitesi ve halk taraf?ndan benimsenmesidir. Ancak ba?ar?l? sanatç?lar ile efsanele?en sanatç?lar aras?ndaki temel fark; efsanelerin, ya?amlar?, hareketleri, konu?malar? ve tüm di?er özellikleriyle de toplumla bütünle?ebilmeleri ve adeta tap?l?r ölçüde sevilmeleridir. Leeds Üniversitesi’nde Frans?z kültürü ve müzi?i üzerine çal??an akademisyen Isabelle Marc[11], Volume! dergisinin 2015 tarihli bir say?s?nda[12], Piaf’? inceleyen Nantes Üniversitesi’nden Sosyoloji Profesörü Joëlle-Andrée Deniot’un Édith Piaf - La voix, le geste, l’icône. Esquisse anthropologique adl? kitab?ndan[13] yola ç?karak, sanatç?n?n bir ikona dönü?mesi hakk?nda bir inceleme yaz?s? kaleme alm??t?r. Buna göre; Piaf, sesi, hayat?, duru?u ve karakteriyle çok ba?ar?l? bir kültür endüstrisi projesi olmay? ba?arm??t?r.

Kan?mca Piaf’?n sanatsal de?erini yücelten temel unsur; ac?kl? ama “joie de vivre” (ya?ama sevinci) hissini kaybetmeyen ya?am? ile kariyeri aras?nda mükemmel bir ba? kurabilmesi ve bunu dinleyicilerine ve hayranlar?na da yans?tmas?nda gizlidir. Zira a?k ?ark?lar?yla ünlenen Piaf, a?kta ?ansl? bir kad?n olmam?? ve hayat?n?n erke?i Marcel Cerdan’? bir kazada kaybetmi?tir. Hayat? boyunca birçok erkekle beraber olmas?na kar??n, Cerdan’? asla unutamam?? ve ço?u zaman mutsuz bir kad?n olmu?tur. Kamburlu?u, 1.45 civar? olan k?sa boyu ve çekicili?ine ra?men çok güzel bir kad?n olmamas? da, Piaf’?n hüzünlü duru?unda etkili olmu?tur. Dolay?s?yla, y?k?c? ?kinci Dünya Sava??’ndan sonra kendileri de birçok siyasal ve ekonomik sorun ya?ayan Frans?z halk?, hüzünlü, fakirlik içerisinde ba?layan ve sonras?nda da zorluklarla geçen bir hayat? olan ufak-tefek ve rahibelere benzer ?ekilde siyah elbiseler içerisindeki Piaf’la kendini özde?le?tirmi? ve onunla bir duygu ba?? kurmay? ba?arm??t?r. Bu ba?, Frans?zca’n?n güzelli?i ve o y?llardaki popülaritesi sayesinde Piaf’? bir dünya markas? haline getirmi?tir.

Piaf’?n ticari ve kültürel bir meta olarak ba?ar?s?ndaki bir di?er önemli unsur, Frans?zl??? temsil eden baz? sembol ve de?erleri sahiplenmi? olmas?d?r. ?ehirli, çok dindar say?lmayacak (!) bir ya?ant?s? olan ve ?ark?lar?nda Frans?z aksan?n? özellikle “r” harfini telaffuz ederken yo?un ve hatta abart?l? ?ekilde kullanan Piaf[14], 20. yüzy?l?n ilk yar?s?ndaki üniter, modern ve laik Fransa’y? çok iyi temsil etmi?tir. Piaf’?n hayat?nda a?k?n yo?unlu?u da, Fransa ve Frans?z halk? aç?s?ndan olumsuz bir nitelik ta??mam??t?r. Zira kad?n özgürlükleri konusunda öncü bir ülke olan Fransa, kad?n-erkek e?itli?ini kabul etmi? ve mutlak e?itlik belki de hiçbir zaman mümkün olmasa da, bunu mümkün oldu?unca toplumsal ya?ama da yans?tmaya gayret etmi?tir. Hatta Piaf, “â??k olmad???m zaman ?ark? söyleyemiyorum” diyerek bu konudaki özgürlükçü tavr?n? gözler önüne sermi?tir.  

Piaf’? bir popüler kültür ikonu haline getiren üçüncü önemli özellik ise, Frans?zca’n?n o dönemdeki gücü ve popülaritesidir. Günümüzde art?k dünya ortak dili niteli?i kazanan ?ngilizce’nin çok gerisinde kalsa da, Frans?zca, 19 ve 20. yüzy?llarda önce imparatorluk ve sonras?nda imparatorluk bakiyesi olan Fransa’n?n siyasal, ekonomik ve kültürel etki alan? sayesinde bir dünya dili olmay? ba?arm??, hatta dünya diplomasisi ve kültür alan?nda lingua franca kabul edilmi?tir. Bu nedenle, Piaf’?n ba?ar?s? asl?nda Frans?zca’n?n ve Fransa’n?n da gücünü yans?t?r niteliktedir. Piaf’?n melodik ?ark?lar? ve aksanl? ama fonetik aç?dan harika sesi de, bu konuda kendisine yard?mc? olmu?tur.

Günümüzde kültürel endüstrisinde ABD ve Birle?ik Krall?k gibi ülkelerin çok a??r bast??? da dü?ünülürse, yaln?zca Frans?zca ?ark?lar söyleyerek 1950’ler ve 1960’larda büyük bir y?ld?z haline gelen ve bugün bile Fransa denilince akla gelen ilk sanatç? olan Edith Piaf, istisnai ba?ar?s?yla akademik çal??malara konu olabilecek çok önemli bir tarihi figürdür. Piaf’?n ba?ar?s? ve efsanele?mesi, hüzünlü hayat? ile eserleri ve sanat ya?am? aras?nda paralellik kurabilmesinde, dönemin Fransa’s?n? çok iyi temsil edebilmesinde ve Frans?zca’y? mükemmel kullanmas?nda gizlidir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] Hayat? hakk?nda detayl? bilgiler için; https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%89dith_Piaf ve https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89dith_Piaf.

[2] http://www.imdb.com/name/nm0681191/.

[3] Piaf, halk aras?nda ?kinci Dünya Sava?? döneminde Nazilere kar?? olmas?yla bilinir. Ancak Frans?z gazeteci Robert Belleret, “Piaf: Un Mythe Français” (Piaf: Bir Frans?z Miti) adl? çal??mas?nda, tarihi belgelerden yola ç?karak sanatç?n?n ya?am? hakk?nda bilinen baz? gerçeklerin yanl?? oldu?unu ve Piaf’?n Nazilere kar?? direnmedi?ini iddia etmi?tir. Bak?n?z; http://www.haberturk.com/yasam/haber/873943-efsane-edith-piafin-gercek-hikayesi. Kitap için; https://www.fr/Piaf-un-mythe-français-Documents-ebook/dp/B00EALBH8Y.

[4] http://www.laprovence.com/article/actualites/2570922/piaf-50-ans-apres-sa-mort-la-mome-reste-la-voix-francaise.html.

[5] Bak?n?z; http://www.japantimes.co.jp/culture/2015/12/20/music/france-marks-centenary-edith-piafs-birth-shadow-paris-attacks/#.V-po1oiLTIU.

[6] http://www.bnf.fr/documents/dp_piaf.pdf.

[7] http://www.imdb.com/title/tt0450188/.

[8] Sanatç?n?n en ünlü ?ark?lar? için; http://ekladata.com/xW-aIxz5SMTVmWMb0mCmiJOHr94/Edith-Piaf-25-Chansons.pdf.

[9] Hayat? hakk?nda bir BBC program? için; http://www.bbc.co.uk/programmes/p02pcy45.

[10] http://www.parismatch.com/Culture-Match/Livres/Actu/Edith-Piaf-l-amour-en-toutes-lettres-275319/.

[11] http://www.leeds.ac.uk/arts/profile/125189/1181/isabelle_marc_.

[12] https://www.cairn.info/article.php?ID_ARTICLE=VOLU_121_0172&DocId=460995&hits=1469+1468+1466+1403+1402+1376+1375+1299+1298+889+888+544+543+19+18+5+4+.

[13] https://www.fr/Edith-Piaf-voix-geste-licone/dp/2355321302/.

[14] http://www.myfrenchlife.org/2013/03/06/french-speech-the-r-rules/.